Site icon

नाशिक (Nashik) जिल्ह्यातील शिवमंदिरे (Shiv Temples)

shiv
नाशिक  – शहर असो किंवा जिल्हा धार्मिक परंपरेचा मोठा वारसा आपल्याला लाभला आहे. प्रत्येक गावात पुरातन मंदिरे आपल्याला आढळून येतात. महाशिवरात्री निमिताने काही जागृत महादेव मंदिरांची माहिती आपण या लेखात पाहूया…

श्री कपालेश्वर मंदिर , पंचवटी नाशिक

नाशिक शहरातील प्रसिद्ध पंचवटी परिसरातील गोदावरी नदीच्या किनाऱ्याजवळ ‘कपालेश्वर महादेव मंदिर’ आहे. पुराणात असे म्हटले आहे की, भगवान शिव येथे काही काळ वास्तव्यास होते. हे देशातील पहिले मंदिर आहे जेथे नंदी भगवान शंकरासमोर नाही. नाशिकच्या ऐतिहासिक कपालेश्वर महादेव मंदिर याला अपवाद आहे. महादेवांचं हे एकमेव मंदिर आहे, ज्याठिकाणी नंदीच नाही. महादेवांना ज्यावेळी ब्रह्महत्येचं पातक लागलं. नंदीनं त्यांना नाशिकच्या रामकुंडावर आणलं. याठिकाणी असलेल्या गोदावरी आणि अरुणा संगमात स्नान केल्यानंतर महादेवांचं पातक दूर झालं आणि ते ब्रम्हहत्येच्या दोषातुन मुक्त झाले. आपल्याला या पातकापासून नंदीनं मुक्ती दिली, यामुळेच या ठिकाणी महादेवांनी नंदीला आपला गुरु मानलंय.

श्री नारोशंकर मंदिर , पंचवटी नाशिक

भगवान शंकराला (भगवान शिव) समर्पित 18 व्या शतकातील नारोशंकर मंदिर हे गोदावरी नदीच्या काठावर पंचवटी येथे वसलेले एक सुंदर मंदिर आहे.

हे 1747 मध्ये नारोशंकर राजेबहाद्दूर यांनी माया आर्किटेक्चर नावाच्या स्थापत्यकलेच्या अद्वितीय शैलीमध्ये बांधले होते. मुख्य मंदिर एका व्यासपीठावर बांधलेले आहे आणि त्याचे आतील भाग तसेच बाह्य भाग अप्रतिम कोरीव कामांनी सुशोभित केलेले आहेत आणि अलंकारिक कामांनी सुशोभित केलेले आहे ज्यामध्ये विस्तृत लेसवर्क, मोर मण्यांच्या माळा इ. मंदिरात वाघ, माकडे, हत्ती इत्यादी प्राण्यांचे कोरीव काम देखील आहे. हिंदू संस्कृती ही केवळ मानवापुरती मर्यादित नसून संपूर्ण विश्वात पक्षी, प्राणी, झाडे आणि निसर्ग यांचा समावेश आहे हे दर्शवते. मंदिराच्या चारही दिशांना पद्मासनातील संतांच्या पुतळ्यांनी सुशोभित केलेले आहे आणि त्याचे चारही कोपरे छत्र्यांनी सजवलेले आहेत, ज्यांना सामान्यतः ‘मेघडंबरी’ किंवा ‘बारासती’ म्हणतात; त्यापैकी फक्त तीन अस्तित्वात आहेत, बाकीचे गोदावरी पुरात वाहून गेले आहेत.

श्री सोमेश्वर महादेव मंदिर , गंगापूर रस्ता नाशिक

श्री सोमेश्वर मंदिर हे नाशिक शहरातील भगवान शिवाला समर्पित असलेल्या प्रसिद्ध मंदिरांपैकी एक आहे. मंदिर भारतीय पवित्र गोदावरी नदीच्या काठावर शांततेत आहे. या मंदिरात हनुमानाचीही वाहती आहे. या मंदिराचा एकूण परिसर नैसर्गिक हिरवाईने सजलेला आहे आणि या सुंदर मंदिराला एक आदर्श आणि शांततापूर्ण स्वरूप देते. या मंदिराच्या आजूबाजूच्या परिसराला या मंदिरामुळे सोमेश्वर असेही म्हणतात.

श्री त्र्यंबकेश्वर मंदिर , त्रंबकेश्वर

श्री त्र्यंबकेश्वर किंवा त्र्यंबकेश्वर हे भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील नाशिक जिल्ह्यातील त्र्यंबकेश्वर तालुक्यात, नाशिक शहरापासून 28 किमी आणि नाशिक रोडपासून 40 किमी अंतरावर असलेल्या त्र्यंबक शहरातील एक प्राचीन हिंदू मंदिर आहे.

हे देव शिवाला समर्पित आहे आणि बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे, जेथे त्र्यंबकेश्वर, महाराष्ट्र येथे हिंदू वंशावळीची नोंद ठेवली जाते. पवित्र गोदावरी नदीचे उगमस्थान त्र्यंबकजवळ आहे. कुसावर्त, मंदिराच्या आवारातील कुंडा (पवित्र तलाव) हे गोदावरी नदीचे उगमस्थान आहे, ही द्वीपकल्पीय भारतातील सर्वात लांब नदी आहे. सध्याचे मंदिर पेशवे बाळाजी बाजीराव (नानासाहेब) यांनी बांधले होते. त्र्यंबकेश्वर हे बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक असलेले धार्मिक केंद्र आहे. येथे असलेल्या ज्योतिर्लिंगाचे विलक्षण वैशिष्ट्य म्हणजे ब्रह्मा, भगवान विष्णू आणि भगवान रुद्र हे तीन मुखे आहेत. पाण्याच्या अतिवापरामुळे लिंगाची झीज होऊ लागली आहे. असे म्हटले जाते की ही धूप मानवी समाजाच्या क्षीण स्वरूपाचे प्रतीक आहे. त्रिदेव (ब्रह्मा विष्णू महेश) च्या सोन्याच्या मुखवटावर रत्नजडित मुकुटाने लिंगांना झाकलेले आहे. हा मुकुट पांडवांच्या काळातील असल्याचे म्हटले जाते आणि त्यात हिरे, पाचू आणि अनेक मौल्यवान रत्ने आहेत. दर सोमवारी दुपारी 4-5 वाजता (शिव) मुकुट प्रदर्शित केला जातो. इतर सर्व ज्योतिर्लिंगांमध्ये मुख्य देवता शिव आहे. संपूर्ण काळ्या दगडाचे मंदिर त्याच्या आकर्षक वास्तुकला आणि शिल्पकलेसाठी ओळखले जाते आणि ब्रह्मगिरी नावाच्या पर्वताच्या पायथ्याशी आहे. गोदावरीचे तीन स्त्रोत ब्रह्मगिरी पर्वतातून उगम पावतात.

श्री बाणेश्वर महादेव मंदिर, कोठुरे (निफाड)

कोठुरे गावात गोदावरी नदीच्या नयनरम्य तीरावर वसलेले एक अतिप्राचीन शिवमंदिर जिथे महा-शिवरात्रीच्या शुभ मुहूर्तावर यात्रा भरवली जाते. एका कथेनुसार भगवान श्री रामचंद्रांनी बाण मारल्यामुळे भूमीवर एक स्वयंभू शिवलिंग प्रकट झाले. म्हणून ह्या मंदिराला बाणेश्वर मंदिर असे म्हणतात.

श्री चंद्रेश्वर महादेव मंदिर, चांदवड

चांदवड गावाच्या उत्तरेला तांबकडा परिसरात एका डोंगरकड्यावर श्री  चंद्रेश्वर महादेवाचे पुरातन स्थान आहे. भोज राजा विक्रम ह्याची श्री शनिदेवांच्या वक्रदृष्टीतून मुक्तता झाल्यावर चांदवडचा राजा चंद्रसेन ह्याने आपली मुलगी चंद्र्कलेचा विवाह राजा विक्रमाशी ह्याच गडावर लावून दिला व ५२ मंदिरांची स्थापना केली. पण मुगलांच्या हल्ल्यात हा परिसर नष्ट झाला व नंतर ह्या परिसराला ग्रहण लागले. त्यानंतर येथे चंद्रेश्वरचे पहिले महाराज श्री दयानंद स्वामी आलेत. त्यांना ह्या जागेचा स्वप्नांत दृष्टांत आल्याचे म्हणतात. आज जेथे मंदिर आहे तो भाग शेणामातीने भरलेला होता. बाबांनी तो स्वच्छ करून तेथे श्री शंभूची पुनर्स्थापना केली. आजही चंद्रेश्वरला मुख्य मंदिरासमोर स्वामी दयानंदांची समाधी व श्री सप्तशृंगी देवीचे मंदिर आहे. चंद्रेश्वर मंदिर हे अतिशय सुबकरीत्या कोरलेल्या कलात्मक मुर्त्यांमुळे आकर्षक दिसते. सभामंडपात कोरीव कामाचा उत्तम नमुना असणारा नंदी लक्ष वेधून घेतो. गाभाऱ्यातील सुबक शिवलिंग मनोरम आहे. थोडे पुढे गेल्यावर ‘गणेश टाके’ आहे.टाक्यातले थंडगार पाणी पिल्यावर सारा थकवा नाहीसा होतो.बारमाही पाणी हे या गणेश टाकीचे वैशिष्ट्य आहे.

श्री गोंदेश्वर महादेव मंदिर, सिन्नर

गोंदेश्वर मंदिर हे महाराष्ट्र राज्याच्या नाशिक जिल्ह्यातील सिन्नर या तालुक्याच्या गावी असलेले महादेवाचे मंदिर आहे. भारत सरकारने या मंदिराला महाराष्ट्रातील राष्ट्रीय संरक्षित स्मारक म्हणून दिनांक ४ मार्च, इ.स. १९०९ रोजी घोषित केलेले आहे. हे मंदिर पुरातन भूमिज स्थापत्यशैली बांधकामाचा उत्तम नमुना आहे. हे मंदिर १२ व्या शतकात गवळी राजकुमार राजगोविंद याने बांधलेले आहे. हे मंदिर १२५ फुट Χ ९५ फुट आहे. हे मंदिर पाच मुख्य मंदिरांचा समूह असल्याने त्याला शैवपंचायतन म्हटले जाते. यांतील गोंदेश्वराचे मुख्य शिवमंदिर मध्यावर असून सभोवतीची चार उपदिशांना असणारी मंदिरे पार्वती, गणपती, सूर्य आणि विष्णू यांची आहेत. मंदिरात सभामंडप व गाभारा आहे. गर्भगृहावर बांधलेले, आकाशाकडे झेपावणारे मंदिराचे पटईचे शिखर अतिशय देखणे असून अप्रतिम कोरीवकामाने सजवलेले आहे. गर्भगृहात रेखीव शिवपिंडी आहे. सभामंडपातील खांब नक्षीने कोरलेले असून त्यांवर आणि मंदिरांच्या भिंतींवर देव-देवता, गंधर्व-अप्सरा, पौराणिक आणि रामायणातील प्रसंग कोरलेले आहेत. मंदिरातील शिल्पकाम त्रिमित असून त्यावर पडणाऱ्या परावर्तित प्रकाशाच्या आणि सावलीच्या छटांतून मंदिराचे देखणेपण अधिकच उठावदार दिसते.

श्री सिद्धेश्वर महादेव मंदिर, घारापुरे घाट पंचवटी

रामवाडी पुलाजवळ नाशिकच्या गोदावरी नदीजवळ वसलेले सर्वोत्कृष्ट हिंदू महादेव मंदिर. भगवान शिव, भगवान शनी महाराज, देव मारुती, देव गणपती आणि इतर प्रमुख देव मंदिरात आहेत त्यामुळे बरेच लोक दररोज भेट देतात. देवासाठी प्रार्थना करा. दिवसाची देवाची सुरुवात त्यामुळे अनेक भक्त रोज सकाळ संध्याकाळ देवाची प्रार्थना करत असतात.

श्री महादेव घाट मंदिर, मालेगाव

मालेगांव शहरातील काही वास्तू-स्थळांना ऐतिहासिक व प्राचीन वारसा लाभलेला आहे. त्यात मालेगांव भागाचे राजे श्रीमंत सरदार नारोशंकर राजेबहादूर यांच्या कतृत्वाने निर्मित मालेगांवचा भुईकोट किल्ला व त्यालगत असलेले श्री महादेव मंदिर, श्री किल्ला हनुमान मंदिर, वावीकरांचे श्री निळकंठेश्वर मंदिर, सटवाजी बुवा यांचे श्री विठ्ठल मंदिर, श्री रामसेतू हनुमान मंदिर, शिंपी समाजाचे शनीमंदिर लगतच श्री सत्यनारायण मंदिर असा हा धार्मिकदृष्ट्या समृद्ध परिसर आहे. साधारणपणे किल्ला बांधताना मोसमनदी पात्रात मधोमध श्री महादेव मंदिर निर्माण केले गेले आहे. सदर मंदिर काळ्या पाषाणातून साकारलेले आहे. भक्कम दगडी पाया व चिरेबंदी, त्यावर तिन फूट रुंदीच्या दगडी भिंती असे हेमाडपंती शैलीतील विटा व चुण्यात बांधलेले सुबक कळसयुक्त मंदिर बघताच नजरेत भरते. भव्यता आणि दिव्यतेमुळे आपोआपच भाविक नतमस्तक होतात.

संपूर्ण पंचक्रोशीत या मंदिराला तोड नाही. मंदिराचे स्वरूप म्हणजे मुख्य गाभारा, ज्यात भव्य अशी शंकराची पिंड आहे. गाभार्‍यात दुर्गादेवीची सिंहारुढ मूर्ती नंतर बसविण्यात आली आहे. दुसरे नंदी सभागृह आहे. तेथे श्री गणेशाची शेंदुर चर्चीत भव्य पाच फूट उंचीची दगडी मूर्ती भाविकांना आशीर्वाद देत असते.

श्री नागेश्वर महादेव मंदिर, अंदरसूल

राष्ट्रसंत जनार्दन स्वामी तपोभूमी असलेल्या पुरातन नागेश्वर महादेव मंदिर येथे महाशिवरात्री निमित्ताने विविध भागातून भाविक या ठिकाणी दर्शनासाठी येत असतात.

श्री शुक्राचार्य मंदिर, कोपरगाव

नगर जिल्ह्यातील कोपरगाव मध्ये दैत्यगुरू शुक्राचार्यांचे मंदिर आहे. दैत्यगुरू शुक्राचार्यांचे हे कर्मस्थान आहे. याच ठिकाणी कचास संजीवनी विद्या प्राप्त झाली. संजीवनी विद्या देते वेळी भगवान शिव या ठिकाणी गुप्त (अदृश्य) रुपात उपस्थित होते. त्यामुळे येथे भगवान शिवाचे मंदिर आहे, गुप्त रूपाने असल्यामुळे मंदिरासमोर नंदीची स्थापना झालेली नाही.

माहिती संकलन  – टिम नाशिकइन्फो ( Team nashikinfo.in)

 

 

Exit mobile version